Sektörler

İlin yüzölçümünün %51,39 unu tarımsal alanlar oluşturmaktadır. Mardin'in en geniş ovası olan Kızıltepe ovasında tahıl üretimi yoğundur. Geniş tarımsal alanlar bulunuyor olsa da iklim kurak ve sulama imkânları kısıtlıdır. GAP kapsamında yapımı devam eden sulama altyapısının bölgeye ulaşması ile önümüzdeki yıllarda özellikle ova kesiminde katma değeri yüksek ürünlerin üretim ve veriminin artması beklenmektedir.

TRC3 Bölgesinde tarım alanları ve tarım dışı alanların yoğunluğu bakımından Mardin ili öne çıkmaktadır. Mardin Kızıltepe ilçesi 106.159 hektar ile tarımsal alan kullanımının en fazla olduğu Bölge ilçesidir. Arazi kabiliyetlerine göre sınıflandırıldığında 1. sınıf toprak kabiliyetine sahip, bitkisel üretim için en uygun alandır.

Mardin İli Yüz ölçüm Dağılımı

Kaynak: TÜİK, 2019

Tarımsal Kaynaklar

Toprak kaynağının yansıra tarımsal kaynaklardan bir diğeri de yer altı ve yerüstü su kaynaklarıdır. Bölge’de sulu tarım uygulamaları sınırlıdır ve bu durum mevcut su potansiyellerin doğru tespit edilmesi ve verimli kullanılması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Devlet Su İşleri verilerine göre toplam yer altı su rezervleri acısından Mardin önemli bir potansiyele sahiptir. Kızıltepe ovasında

5.000’den fazla derin sulama kuyusu tarım arazilerin sulanması amacıyla kullanılmaktadır. Bu durum sulama maliyetlerinin artmasına sebep olmakta ve yaz aylarında elektrik arzı konusunda sıkıntılar oluşturmaktadır. Ayrıca her geçen yıl yer altı suyu azalmakta, bilinçsiz sulama sonucu toprak dengesi bozulmakta ve verimli toprakların yıllar içinde verimsizleşme riski ortaya çıkmaktadır.

Mardin İli Tarımsal Kaynak Bilgileri

Kaynak: TÜİK, 2019

Yer altı sulamaları çiftçilerin 167 sayılı Kanun esaslarına göre kullanma belgesi alarak yaptığı ferdi sulamalardır. İldeki mevcut su kaynakların verimli kullanılması önemlidir. GAP kapsamında yapımı devam eden büyük sulama projelerin tamamlanması ve modern, kapalı sistem basınçlı sulama altyapısının yaygınlaşması gereklidir. Mevcut durumda halen bazı bölgelerde vahşi sulama yöntemleriyle, elle açılan kanallarla yapılan sulama suyun doğru zamanda doğru miktarda bitkiye ulaşılmasında sorunlar oluşmakta, açık ve eski kanallarda su kayıpları buharlaşma, yer yer kanal kırılmaları nedeniyle fazla olmakta ve su kaynakları verimli kullanılmamaktadır.

Tarım Alanları

Mardin İli Tarım Alanları Bilgileri

Kaynak: TÜİK, 2019

Bölgede nadas uygulamasının en fazla olduğu il Mardin’dir.  2009-2018 yılları verileri karşılaştırıldığında işlenen tarım alanlarının Mardin’de %20 oranında azaldığı görülmektedir.

TRC3 Bölgesi’nde sulu tarım oranı %27, kuru tarım alanı ise %73 oranındadır. 2012-2018 aralığına bakıldığında Mardin’de 2018 yılı verilerine göre ilde sulu tarım oranı %42’dir. Mardin’de ise kuru tarım yapılan alan daha fazla olmasına rağmen elde edilen üretim miktarı sulu tarım üretim miktarından düşüktür.

Bitkisel Üretim

Kişi başına düşen üretim değerlerindeki artış bitkisel üretimde verimlilik ve etkinlik olduğunu gösterir. 2009-2019 yılları arasında Bölge illeri arasında kişi başı bitkisel üretim değeri sıralaması yapıldığında ilk sırada Mardin yer almaktadır.

Tahıllar

Bölgedeki tahıl üretiminin yaklaşık %66’sını Mardin üretmektedir. Endüstriyel bitkilerin %58’i, baklagillerin %61’i, yağlı tohumların %51’i Mardin’de üretilmiştir. 2019 yılı için ilde en çok yetiştirilen baskın tarla bitkileri; buğday, dane mısır, arpa, pamuk ve kırmızı mercimektir.  

Mardin İli Tahıl Üretimi

Kaynak: TÜİK, 2019

Mardin ili tek başına Bölge buğday üretiminin %55’ini gerçekleştirmektedir. 2018 yılı verilerine göre Mardin’de hasat edilen alanın yaklaşık %56’sı buğday üretimine ayrılmıştır. İlin tarla bitkisi üretiminin %45’ini buğday oluşturmaktadır. Hasat edilen buğday alanlarına bakıldığında 2009-2018 yılları arasında inişli çıkışlı bir eğilim görülmektedir. Üretim miktarında genel olarak artış görülmekle birlikte son yıl üretim miktarının bir önceki yıla göre yaklaşık %29 oranında azalmıştır. Buğday üretiminden elde edilen verim ülke genelinin çok üzerinde bir trend izlemiştir.

Mardin İli Buğday Üretim Alanı (dekar), Üretim Miktarı (ton), Verim (kg/dekar)

Kaynak: TÜİK, 2019

Sebze Bitkileri

İlde öne çıkan sebze bitkileri; karpuz, kavun, hıyar, acur, domatestir. Ağırlıklı olarak Midyat ilçesinde üretilen Kavun ve Acur bölgeye özgü niteliklere sahiptir. 2018 yılı verilerine göre Bölgenin karpuz üretiminde %69’unu, kavun üretiminde %61’ini, acur üretiminde %99’unu, domates üretiminde %41’ini ve taze soğan üretiminde %54’ünü Mardin ili gerçekleştirmektedir.

Mardin İli Sebze Üretimi

Kaynak: TÜİK, 2019

Meyve Bitkileri

2019 yılı verilerine göre ilde üretilen toplam meyve miktarının %83,8’ini üzüm grubu oluşturmaktadır. Bölgede üretilen toplam meyve miktarının %69’u Mardin’de üretilmektedir. Yıllar itibariyle meyve üretimine bakıldığında hafif dalgalanmalar dışında genel bir artış olduğu görülmektedir. En fazla dalgalanma Akdeniz meyve üretiminde gerçekleşmektedir. Öne çıkan ürünler üzüm, fıstık, zeytin, kiraz ve bademdir. Bunlardan mazruna üzümü, yeşilli kirazı ve Derik zeytini coğrafi işarete aday yöresel ürünlerdir.

Mardin İli Meyve Üretimi

Kaynak: TÜİK, 2019

Seracılık

Mardin İli Sera Alanlarının Yıllara Göre Değişimi

Kaynak: TÜİK, 2019

Yıllar itibariyle ildeki seraların kapladığı alanlara bakıldığında Mardin’de genel olarak artış olmadığı görülebilir. Bölgede en fazla kullanılan seracılık türü plastik sera olup en yaygın alan Mardin’dedir. 2018 yılı Bölge toplam sera alanının %42’si Mardin ilinde yer almaktadır. Cam sera kullanımı 2018 yılında, yüksek tünel kullanımı 2017 ve 2018 yıllarında ve alçak tünel kullanımı ise 2011 yılında Mardin’de uygulanmıştır. Örtü altı tarım ürünleri üretimi domates, hıyar ve biber ağırlıklıdır.

Hayvan Varlığı ve Hayvansal Üretim

2019 yılı verilerine göre Mardin’de küçükbaş hayvancılığın ön planda olduğu görülmektedir. Yerli koyun ve kıl keçisinin yetiştiriciliği diğer türlere göre daha fazladır. 2019 yılı verilerine göre Mardin ili TRC3 Bölgesi toplam küçükbaş hayvan varlığının %23’ünü oluşturmaktadır. İlde mevcut küçükbaş hayvan varlığının %55,62’sini yerli koyun ve %43,76’sını kıl keçisi oluşturmaktadır. İlde en fazla yumurta tavuğu yetiştiriciliği yapılmaktadır. 2018 yılında Mardin’deki kümes hayvanı varlığı TRC3 Bölgesi kümes hayvanı varlığının %74,6’sını oluşturmaktadır. Mardin ilinde 2019 yılı döneminde kümes hayvancılığı yetiştiriciliğinde ilk sırada yumurta tavuğu yetiştiriciliği, ikinci sırada hindi yetiştiriciliği yer almaktadır.

Mardin İli Hayvan Varlığı

Kaynak: TÜİK, 2019

2019 yılı verilerine göre TRC3 Bölgesi toplam inek sütü üretiminin %40’ı, Koyun ve Keçi Sütü üretiminin %24’ü ve bal üretiminin %13’ü Mardin de gerçekleşmiştir.

Hayvansal Üretim

Kaynak: TÜİK, 2019

Bölge sanayisi değerlendirildiğinde TRC3 Bölgesi sanayisi, zengin doğal kaynak rezervlerine sahip olmasına rağmen ülke genelindeki sanayi büyüme oranlarına göre yeterince gelişememiş, rekabet edebilirlik ve gelişim noktasında yetersiz kalmıştır. Üretimde bilgi ve teknolojilerinin yetersiz kullanımı, Ar-Ge ve yenilikçilik konusuna yeterince önem verilmemesi, yetişmiş teknik ve ara eleman eksikliği, enerji girdi maliyetlerinin yüksek olması, yönetimsel anlamda kurumsallaşma sorunu, KOBİ’lerin finansman sorunları, pazarlama, tanıtım, markalaşma, satış stratejilerinin yetersiz oluşu ve geçmiş dönemlerde bölgeye yönelik güvenlik sorunu algısı en önemli sebeplerdendir.

Organize Sanayi Bölgeleri

TRC3 Bölgesi OSB’lerinde üretimdeki aktif firma sayısı açısından 138 parsel ile Mardin 1.OSB ön plana çıkmaktadır. Son yıllarda sanayi yatırımlarına olan talebi karşılamak üzere Mardin İli Artuklu ilçesine yaklaşık 15 km mesafede Mardin 2.OSB kurulmuş ve altyapı çalışmaları büyük ölçüde (yol, kanalizasyon, parsel çalışması) tamamlanmıştır. Halihazırda elektrik altyapı çalışmaları Ajans tarafından Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı tarafından desteklenmektedir. Toplam büyüklüğü 1.040 dönüm olan OSB’de 72 parsel bulunmaktadır. Altyapı çalışmalarının tamamlanmasının ardından tahsis işlemlerine başlanılacaktır.

Mardin OSB Altyapı Durumu

Kaynak: Mardin OSB, 2020

Küçük Sanayi Siteleri

Mardin ilinde üç adet KSS bulunmaktadır: Merkez, Kızıltepe ve Nusaybin KKS’ leri. Mardin Merkez KSS, Dicle Bölgesi’nin en eski KSS’si olmakla beraber, en yüksek işyeri sayısı Kızıltepe KSS’ye aittir. KSS’ler %100 doluluk oranıyla faaliyet göstermektedir.

Şekil 14. Mardin KSS' leri Hakkında Genel Bilgiler

Kaynak: İl Sanayi Durum Raporu, 2018

İmalat Sanayisinde Sektörlere Göre İşletmeler

İlimizde imalat sanayi yapısı genel olarak; düşük ve orta düşük teknolojili daha çok geleneksel üretim sistemlerine dayalı, Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarının yeteri düzeyde olmadığı, katma değeri görece düşük sektörlerin, ürünlerin yer aldığı, madencilik ve taş ocakçılığının yanı sıra bölgenin tarımsal potansiyeli doğrultusunda gıda ürünleri imalatı, hazır giyim ve tekstil gibi emek yoğun sektörlerin hâkim olduğu görülmektedir. Bölgede imalat sanayinde faaliyet gösteren kayıtlı işyeri ve zorunlu sigortalı sayılarına bakıldığında; kayıtlı işyeri sayısına göre en fazla işyerinin Mardin’de olduğu görülmektedir. Mardin’de alınan kapasite raporu verilerine göre imalat sanayiinde ortalama çalışan sayısı 28’dir.

Sanayi Sektöründeki İstihdam Dağılımı (İlk 10 Sektör)

Kaynak: TOBB, 2019

Bölge’de iki adet sınır kapısı bulunmakta olup Suriye’ye geçişi sağlayan Nusaybin Sınır Kapısı Mardin’de, Irak’a geçişi sağlayan Habur Sınır Kapısı ise Şırnak’ta bulunmaktadır. İki sınır kapısı için Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ile iştiraki Gümrük ve Turizm İşletmeleri Ticaret A.Ş. tarafından Yap-İşlet-Devret modeliyle modernizasyon çalışmaları yapılmıştır. Nusaybin Sınır Kapısı yapım işi tamamlanmış olup Suriye’de devam etmekte olan iç karışıklıklar ve karşı tarafta sınır kapısı tesislerinin bulunmaması sebepleriyle sınır kapısı olarak hizmet verememektedir. Bu nedenle Nusaybin’in sınır kapısı olarak faaliyete geçeceği tarihe kadar söz konusu sahanın İç Gümrük Müdürlüğü olarak kullanılması amacıyla 30.10.2013 tarihi itibariyle hizmete açılmıştır. Irak ile olan tek sınır kapımız olan Habur, yılda ortalama 4.000.000 yolcu ve 1.400.000’i TIR olmak üzere toplam 2.000.000 araca, hizmet vermektedir. Habur Sınır Kapısı’nda 12 adet giriş-12 adet çıkış olmak üzere toplam 24 adet peron, 2 adet X-Ray tarama cihazı, 3.500 m²'lik ticari bina ve 6.000 m²'lik idari bina bulunmaktadır. Ayrıca PTT, yiyecek-içecek alanları, gümrüksüz satış mağazası (dutyfree) ticari binada faaliyet göstermektedir. Kapalı devre görüntüleme sistemleri, kartlı geçiş ve otomasyon sistemleri ile 320.000 m² alanda hizmet vermektedir.

Yukarı Mezopotamya havzasında yer alan Mardin, tarih öncesi devirlerden günümüze kadar önemli yerleşim ve ticaret merkezlerinden biri olmuş, insanlığın kültürel gelişimine ve önemli uygarlıkların ortaya çıkmasına sahne olmuştur. Asur, Babil, Roma, Bizans, Pers, Emevi, Abbasi, Artuklu, Selçuklu, Eyyubi, Osmanlı gibi birçok farklı medeniyeti temsil eden devletlerin önemli merkezlerinden olmuştur. Kentsel sit alanları, taş mimarisi, tarihi ve geleneksel kent dokusuyla; tarih, kültür ve inanç turizmi açısından yüksek bir potansiyele sahiptir. Tarihte ilk tapınağın, İlk yerleşik hayatın, ilk tarımın yapıldığı, yazının icat edildiği ve ilk medeniyetlerin kurulduğu Mezopotamya, kültürel miras bakımından küresel ölçekte eşsiz değerlere ve özgünlüklere sahiptir. Mardin’de yürütülen arkeolojik kazı çalışmaları sırasında bulunan Boncuklu Tarlanın tarihinin Göbeklitepe den de daha önceye dayandığı tespit edilmiştir.

Mardin Tarihi Kent Kültürel Peyzajı ile Zeynel Abidin Camii ve Mor Yakup (St. Jacob) Kilisesi (Nusaybin) ülkemizin Dünya Mirası Geçici Listesinde yer alan önemli kültürel varlıklardır. İlde bu listeye girebilecek nitelikte bulunan onlarca kültürel varlık bulunmaktadır. TRC3 Bölgesinde sit alanı ve yapılara ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bölgede henüz tescillenmemiş çok sayıda sit alanı ve kültürel yapının tespiti için Mardin de Ajans desteğiyle kültür envanteri çalışmaları devam etmektedir.

Tescilli Sit Alanı ve Tescilli Yapılar

Kaynak: Diyarbakır ve Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Bölge Müdürlükleri, 2019

Türkiye Turizm Stratejileri Eylem Planı çerçevesinde Mardin 2007 yılında kültür turizminin geliştirileceği marka kentler arasına dahil edilmiştir. 2023 Türkiye Turizm Strateji Belgesinde Mardin, Mezopotamya ile beraber ele alınmakla birlikte taşıdığı potansiyel açısından önemli ziyaret noktası olarak vurgulanmaktadır. TRC3 Bölgesi burada İnanç Turizmi Koridoru (Tarsus-Mardin), Eko-Turizm Bölgesi ve Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi olarak ele alınmaktadır. Bu strateji belgesinde zengin kültürel varlıklara sahip kentlerimiz markalaştırılarak, turizmde bir çekim noktası haline getirilmesi ve turizm sektörünün güçlendirilmesi bir hedef olarak belirlenmiştir. 2014-2023 TRC3 Bölge Planı incelendiğinde TRC3 Bölgesi’nde kültür ve inanç turizmi öne çıkmaktadır.

Mardin’de son yıllarda Artuklu, Midyat ve Dara yoğun ziyaretçi akınına uğrarken, Nusaybin ve Savur ikincil düzeyde ziyaret potansiyeline sahip ilçeler olarak değerlendirilmektedir.  Bu iki ilçede kültür ve inanç turizminin yanı sıra doğa ve kırsal turizm alanları da bulunmaktadır.

Bölgenin imajına büyük zarar veren terör olgusu ile Suriye’deki iç savaşın olumsuz yansımalarına rağmen kamu güvenliği açısından temin edilen huzur ortamı ile güney sınırımızda tesis edilen güvenli bölge yerli ve yabancı çok sayıda ziyaretçinin bölgeye akın etmesine yol açmıştır. 2019 yılında Mardin’deki konaklama tesislerine gelen 410.376 ziyaretçi 607.592 geceleme yapmışlardır. 2020 yılında Covid-19 salgını sebebiyle ili ziyarete gelen turist sayısında önemli bir düşüş yaşanmıştır.

Konaklama İstatistikleri

Kaynak: TÜİK, 2019

Bölgedeki turist hareketlerinin önemli bir bölümünün ‘günübirlik’ veya ‘dost-akraba ziyareti’ olduğu düşünüldüğünde gelişimin rakamların çok daha büyük olduğu rahatlıkla kabul edilebilecektir. Buna karşın belgeli (Belediye ve turizm işletme belgeli) tesislerde konaklayan yabancı ziyaretçilerin azlığı göze çarpmaktadır. TRC3 bölgesinde tesislere gelen ziyaretçilerin %6’sı yabancı iken Mardin’de gelen ziyaretçilerin de yalnızca %7’si yabancı ziyaretçidir (TÜİK, 2019). Bu yabancı ziyaretçi sayısının azlığı dikkate alındığında yukarıda betimlenen dünyanın bu önemli kültür-medeniyet coğrafyasının henüz yeterince tanınmadığı sonucuna ulaşılmaktadır.

Bölgede yerli ve yabancı turistlerin ortalama kalış süreleri Türkiye ortalamasının oldukça altındadır.  Bölgeye gelen turistler, ilin şehir merkezinde bulunan tarihi ve turistik yapıları ziyaret ederek kısa sürede bölge dışına çıkmaktadır.  İl merkezinde ve ilçelerde turizm altyapısının iyileştirilmesi, hizmet kalitesinin arttırılası, tarihi ve kültürel varlıkların restore edilmesi ve tanıtım-markalaşma çalışmaları ile çekim gücünün artması, ziyaretçi sayısını yükseltecek, kalış süresini artırabilecek ve sektörün gelişimi ile ilin ekonomisine pozitif katkı sunulabilecektir.

Konaklama Tesisleri

Kaynak: Mardin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2019